... Türk Yüksek Mimarlar Birliği 1941 yılı ile 1953 yılları arasında tam onüç yıl boyunca kesintisiz olarak Mimarlık Dergisini yayınlamıştır. Başlığında “Yapı Sanatı, Şehircilik ve Güzel Sanatlar Dergisi” olduğu yazılmaktadır. Sorumlu Müdürleri Nizamettin Doğu (1941-1945), Orhan Alsaç (1946- 1947), Talat Özışık (1948-1953)’ tür.

Mimarlık Dergisinin çıkarılma öyküsünü ilk sorumlu müdür Nizamettin Doğu’ dan dinleyelim.

“Gelişmemiz için imkan ve destek bulmak maksadıyla nizamnamemize her Maarif Vekilinin Türk Yüksek Mimarlar Birliğinin fahri başkanı olduğu kaydını koydurmuştuk. Bir gün merhum sayın Hasan Ali Yücel, Maarif Vekili olunca kendisini ziyaret ettik ve mesleki davalarımız üzerinde görüşürken Hasan Ali “ Sizin bir organınız var mı?” diye sordu, bizde “maalesef yok” deyince, merhum kafiyeli bir espiri yapıştırmıştı. “ Organı olmayanın yorganı olmaz.”

Altı ay sonra Ankara’ da ilk defa Mimarlık’ ı çıkarıyorduk. Organımız vardı artık. Ayda 40-50 TL. gelirli bir cemiyetin bir sanat dergisi çıkarmasının güçlüğünü bu günkü arkadaşlar daha iyi takdir edecek durumdadırlar.

Bir yandan abone kaydına ve reklam teminine çalışırken bir yandan da ilk sayıyı çıkarabilmek için durumu müsait arkadaşlardan teberru topluyorduk. Bu teberrular da yine Abidin Mortaş ile Bedri Tümay önde geliyorlardı. Bir akşam da Aptullah Ziya (Kozanoğlu)’ nu kıstırıp “seni yazı işleri müdürü yaparız” diye 500 lirasını almıştık. Ziya ayrıca da “kuyruğunuz sıkışırsa bir sayılık yazıyı bir haftada yazarım” diye bir taahhüt belgesi yazmış ve vermişti. Bu belgenin hala Birlik dosyasında olması lazımdır.

Bu derginin merkezi ilk yıl bizim ev oldu. Başyazarlık, son yazarlık, mizanpaj, tashih, ilan, postalama işleri üzerime yüklendi. İki yıl bu işleri aile efradı ile yürüttük. Sonra benden Orhan Alsaç, ondan da Talat Özışık devir alıp yürüttüler.

O günün çabalarına candan katılan Mithat Yenen’ ler, Neriman Birice’ ler, (Muhittin ve Talat) Güreli’ ler, (Orhan) Alsaç’ lar, İsmet Barutçu’ lar, Cavit Tamkan’ lar, Hüsnü Tümer’ ler, Hurşit (Altuncu)’ lar, Hüseyin Kara’ lar, (Recai) Akçay’ lar, Edip Erbilen’ ler, Talat Özışık’ lar, Rıdvan (Arseven)’ ler, (Demirtaş) Kamçıl’ lar, (Rahmi) Bediz’ ler ve İstanbul’ da bilhassa Muhittin Güven’ ler, Aydın Boysan’ ları ve daha şimdi ismi hatırıma gelmeyen birçok emeği geçmiş idealist arkadaşlarımı burada zevkle anmak isterim. Bu arkadaşlarla birlik birliğe, omuz omuza topluca bir mücadele havası içindeydik.

Birgün baktık ki Kınacı Han’ daki (1944 yılında kiralanan Birlik’in ve derginin tek odalı ilk merkezi ÇÜ) oda da dar gelmeye başladı. Yalnız derginin ayrı bir odaya ihtiyacı vardı. Selanik caddesinde zemin katta 3 odalı bir apartman dairesine taşınıldı.” (Mimarlık 1967/ 42)

Mimarlık dergisinin ilk yılında yayınlanan bir açıklama, dergiye kuruluş yıllarında aktif katkı verenler hakkında bilgi vermektedir.

“Mimarlık Dergisi Türk Yüksek Mimarlar Birliğinin bir organıdır. Derginin sahibi olan Türk Yüksek Mimarlar Birliği tarafından idare edilir. Derginin her nevi idare ve yazı işleri ile Birliğin daimi murakabe ve mesuliyeti altında 9 kişilik bir komite meşgul olmaktadır. Bu komite Y.Mimar Adil Denktaş, Y.Mimar Bedri Uçar, Y.Mimar Hüseyin Kara, Y.Mimar Nezahat Sügüder, Y.Mimar Hakkı Uras, Y.Mimar Orhon Tolon, Y.Mimar Tuğrul Kansu ve Yazı işleri müdürü Y.Mimar Nizamettin Doğu’ dan ve İstanbul’ da Y.Mimar Faruk Çeçen’ den mürekkeptir. Dergiye ait her türlü hususlarda Ankara’ da Kınacı Han No: 25’ de Birlik Merkezine, İstanbul’ da 4 üncü Vakıf Hanında Birlik Şubesine veya İstanbul Nafia Müdürlüğünde Y.Mimara Faruk Çeçen’ e müracat edebilir. .......” (Mimarlık 1944 -2)

“İstanbul’ dan Faruk Çeçen, İsmet Barutçu ve Behçet Ünsalan’ ın, Ankara’ dan Orhan Alsaç, Hakkı Uras ve Saim Ülgen’ in mecmua işine yardımcı olduğu anlaşılarak tasvip edilmiştir.” (TYMB Merkez Kongresi Çalışma Raporu, Mimarlık 1945/1)

Mimarlığın birinci yılını doldurması münasebeti ile yazılan yazıdan CHP ve Marif Bakanlığı’ nın yardımlarından bahis edilmektedir. Ancak bu yardımın niteliği ve miktarı belli değildir.

“Kazandığımız bu başarıyı C.H.Partisi ile Maarif Bakanlığı’ nın değerli himaye ve yardımlarına ve bu teşebbüsü türlü emek ve bağışları ile destekleyen arkadaşlarımıza borçlu bulunmaktayız.” (Mimarlık 1944/6 )

1946 Genel Kurul’unda, matbaa ve kağıt teminindeki zorluklar göz önüne alınarak derginin baskı işinin İstanbul’ a taşınması kararlaştırılmıştır. Dört yıldır yazı işleri müdürlüğünü yapan Nizamettin Doğu’ da bu görevi Orhan Alsaç’ a devir etmiştir. Unutmamalıdır ki 2. Cihan Savaşı’ nın kıtlık rüzgarları bu yıllarda Türkiye’ yi etkilemektedir.

“Mecmuanın İstanbul’ da Faruk Çeçen’ in idaresinde çıkarılmasının uygun olacağına ve buna göre gerekli işlemleri yapmak üzere kendisine yazı yazılmasına” (TYMB Merkez Karar Defteri 17.5.1946 tarihli karar)

“Birlik bütçesinden 650 liranın mecmuaya devirle Faruk Çeçen’ e gönderilmesine” (TYMB Merkez Karar Defteri 28.6.1946 tarihli karar)

TYMB Merkez’i Genel Kurul kararına uymuştur. O tarihte yayın yönetmeni olan Orhan Alsaç Merkez sekreteridir. Anlaşılan Faruk Çeçen’ in Mimarlık’ a aktif katkısı bilinenden çok fazladır.

Ancak İstanbul’ a 650 lira gönderilmesinden yirmibir gün önce alınan bir karar, derginin hangi şartlarda çıktığına ve bu mücadeleye omuz verenlerin özverilerine bir miktar açıklık getirir sanırım.

“ Birliğe 500 lira teberru eden Abidin Mortaş’ a bir teşekkür mektubu yazılmasına” (TYMB Merkez Karar Defteri 7.6.1946 tarihli karar)

Mimarlık Dergileri arasında bir dayanışma vardır. Arkitekt ekibi kendilerini Türk Yüksek Mimarlar Birliğinin aktif üyeleri olmak sıfatıyla Mimarlıktan da sorumlu hissetmektedir.

“Birliğin organı Mimarlık Dergisi’nin yayınına yardım etmek üzere geçen yıl toplantıda bir heyet seçilmişti. Bu heyete Kongre tarafından iki arkadaş daha katılmıştır. Bu komitedeki arkadaşların Mimarlık Dergisi yayını hakkındaki kanaatleri Ankara’ daki arkadaşlarla bazı aykırılıklar gösterdiğinden, komite faydalı olamamış, Ankara’ ya mühim bir yardımda bulunamamıştır.” (TYMB İstanbul Şubesi 1945-1946 Yılı Çalışma Raporu - Arkitekt Yıl 1946 Sayfa 41)

1948 yılından itibaren yayın gene Ankara’ ya gelmiş, yayın müdürü Talat Özışık olmuştur.

“Neşriyat komisyonuna Talat Özışık’ ın başkanlığında Selçuk Milar, Sabih Öke, Pertev ve Nezihe Tamer, Fasih Metigil ve Emin Baler’ in davet edilmesine” (TYMB Merkez Karar Defteri 5.1.1949 tarihli karar)

Yayın komitesi onbeş gün sonra takviye edilir.

“Demirtaş Kamçıl ve Rahmi Bediz’ in neşriyat komitesine alınmasına” (TYMB Merkez Karar Defteri 19.1.1949 tarihli karar)

Mimarlık dergisinin ayrı bir bütçesi vardır ve bir dönem gelirler üyelerden toplanan aidatların belli bir kısmının doğrudan bu bütçeye aktarılmasıyla oluşmaktadır. Bu uygulamaya dair daha sonra bir bilgiye rastlayamadık.

“Mimarlık Dergisinin varidatı kafi gelmediğinden ve Genel Kurul mutabakatı, aylık aidatların 50’ şer kuruşlarının İstanbul ve İzmir Şubelerinden gönderilmemiş olmasından dolayı, Derginin yayınlanmasını sağlamak üzere Birlik gelirlerinden şimdilik bin liranın Mimarlık Dergisine tahsisine” (TYMB Merkez Karar Defteri 1.6.1949 tarihli karar)

“23.12.1950 cumartesi günü Ankara’ da toplanmış olan 1950-1951 yılı Genel Kurulunda,

Ankara Merkez Yönetim Kurulu tarafından yayınlanmakta olan Mimarlık Dergisinin bundan böyle ayda bir defa resimsiz olarak haberler bülteni şeklinde ve senede bir nüsha resimli bir dergi halinde İstanbul Şubesi tarafından İstanbulda yayınlamasına,” karar verilir. (Arkitekt Yıl 1950, Sayfa 250)

Derginin Genel Kurul kararıyla yeniden İstanbul’ da çıkarılması kararlaştırılır. Ancak beklenen süre içinde bu gerçekleşmez. Merkez yönetim kurulu alınmış bir Genel Kurul kararı bulunduğu için Ankara’ da sadece Ankara için bir dergi çıkarmaya karar verir. Derginin kimin tarafından çıkarılacağı hep tartışma konusudur.

“Mimarlık Dergisinin Ankara Merkezi tarafından Ankara için çıkarılmasına” (TYMB Merkez Karar Defteri 21.2.1951 tarihli karar)

“Her ne kadar kongrece Mimarlık bülteninin İstanbul’ da çıkarılmasına karar verildi ise de altıncı aya girdiğimiz halde elan çıkarılamadığından ve Merkeze bağlı meslektaşlarımızın israrı ile yalnız Ankara Merkezi tarafından çıkarılmasına karar verilmiş ve birinci, ikinci sayıları da neşir edilmiş bulunduğundan mecmua hissesi bu saha da sarf edilmiş olup, İstanbul Şubemize ayrıca mecmua hissesi gönderilemiyeceğine “(TYMB Merkez Karar Defteri 30.5.1951 tarihli karar)

“Pek iyi hatırladığınız veçhile geçen yılkı Kongrede İstanbul Şubemizin teklifi üzerine Ankara’ da çıkmakta olan Mimarlık Bülteni’ nin aylık olarak ve ayrıca yılda bir fevkalade nüsha şeklinde İstanbul Şubemiz tarafından çıkarılması kabul edilmişti. 23 aralıkta (1951) alınan bu karardan 5 ay geçtiği halde İstanbul tarafından ne aylık ve ne de yıllık bir bülten çıkarılmadığı görülmüş, sorulduğu halde bir cevap alınamamış ve çıkarılamıyacağı kanaatı hasıl olduktan sonra merkezdeki üyelerimizin toplu ve yazılı müracatları üzerine, Kongrenin bu hususta yüksek kararı bulunması dolayısı ile yalnız Merkez namına bir derginin çıkarılması uygun olacağı düşünülmüştür. 30.5.1951 tarihinde verilen Merkez Yönetim Kurulu kararı ile bu işe teşebbüs edilmiş ve çift sayı çıkarılmak suretiyle bülten neşrine başlanmıştır. Kısa zamanda dört nüsha çıkarılmış ve son iki nüshada tabbedilmek üzere matbaaya verilmiştir. Bu arada, şu ciheti de belirtmek isteriz ki, Kongre kararından bir yıl geçmesine rağmen elan İstanbul’ da böyle bir Bülten çıkarılmamıştır. Bu husus İstanbul Şubemizin çalışma raporunda da itiraf edilmektedir.

Ayrıca, mesleğimizle ilgili havadisleri ve haberleşme işlerini, musabakaları, toplantılarla, konferansları üyelerimize zamanında duyurmak üzere 7 adet sirküler neşredilmiştir.” (TYMB 1951 Yılı Merkez Yönetim Kurulu Çalışma Raporu )

“Basılan sirkülerin bütün üyelerimize, İstanbul ve İzmir Şubelerimize gönderilmesine” (TYMB Merkez Karar Defteri 31.10.1951 tarihli karar)

Mimarlık dergisinin dışında Ankara ve İstanbul Şubeleri, üyeleri ile çıkarmış oldukları bültenler ile haberleşirlerdi. Bu bültenleri her zaman düzenli aralıklarla yayınlanmak istemişler, ancak başaramamışlardır.

Dergi çok büyük maddi zorluklarla çıkmaktaydı.

“Mimarlık Dergisinin 1948- 1949 -1950 senelerine ait vergi tutarı olan beşyüzyetmişiki lira doksanyedi kuruşluk bedelin hususunda haciz kararı çıkmış olduğundan mezkur verginin Yeğenbey Vergi dairesi müdürlüğü emrine çekle ödenmesine” ” (TYMB Merkez Karar Defteri 8.10.1953 tarihli karar)

Dergi 1953 yılında altı sayı birden yayınlanarak, yayınını kesmiştir. Son sayıda bir veda veya özür yazısı bulunmamaktadır. Anlaşılan böyle bir ön karar yoktur, şartlar onları buna zorlamıştır. Daha sonra da Mimarlar Odası tarafından çıkarılan Mimarlık Dergisi’ ne parasal yardımlarda bulunmuşlardır.

“Mimarlar Odasının Neşriyat Koluna Birlik olarak iştirak edilmesine” (TYMB Merkez Karar Defteri 26.3.1959 tarihli karar)

Mimarlık Dergisi 1963 yılından itibaren, Mimarlar Odası tarafından, günümüze kadar, düzenli olarak aynı adla yayınlanmaktadır.

Çetin Ünalın (2002) Cumhuriyet Mimarlığının Kuruluşu ve Kurumsallaşması Sürecinde Türk Mimarlar Cemiyeti’nden Mimarlar Derneği 1927’ye , Ankara, s. 182-185